Wulf A., 2016. Atlas Contact, Amsterdam, 572 blz., ISBN 575 blz., ISBN 978 90 450 3117 0, € 39,99.
Laten we eerst even het hoofdpersonage schetsen, alvorens wat over het boek prijs te geven. Alexander von Humboldt was een universele geleerde. Als Pruisische baron was hij welgesteld en kon hij zich de luxe permitteren veel te reizen. Het unieke van zijn werkwijze was dat hij niet alleen een beschrijving gaf van fenomenen maar tevens ook een verklaring zocht. Hij toonde aan dat verschijnselen binnen een gebied niet toevallig daar aanwezig zijn maar dat ze met elkaar samenhangen, dikwijls in gecompliceerde ketens van oorzaak en gevolg. Von Humboldt dacht holistisch: gehelen zijn meer dan de som der delen. Dit sloot de mechanistische visie uit de 17de en 18de eeuw uit. Daarin werd de natuur gezien als een 'zielloos' uurwerk bestaande uit talloze onderdeeltjes. Bij von Humboldt was de natuur, waar ook de mens onderdeel van is, één groot levend organisme. Naast zijn baanbrekend onderzoek onderhield hij goede relaties met andere wetenschappers, dichters en natuurfilosofen. Vandaar dat Alexander von Humboldt gezien wordt als de ‘uitvinder’ van de natuur en wellicht één van de belangrijkste en meeest veelzijdige figuren uit de 18de – 19de eeuw is. Zijn studies strekken zich uit over de gebieden van de fysische geografie (hij was één van de grondleggers van deze wetenschap), de fysiologie, de plantkunde, de geologie, de meteorologie en de etnologie.
In dit lijvige boek schetst de auteur, zelf een wereldreiziger, de uitermate boeiende levensloop van Alexander von Humboldt. Alle vakdomeinen waar hij zich op toelegde, alle ontmoetingen met wetenschappers, schrijvers, dichters, politici komen uitvoerig aan bod in een aangenaam leesbare schrijfstijl. Het leest zelfs vlotter dan een roman en dat wil wat zeggen. Met dit boek treden we letterlijk in de voetsporen van de geleerde, we reizen met hem mee en lezen als het ware over zijn schouder in zijn dagboek.
Uiteraard gebeurt dit alles op het ritme en met de transportmiddelen van het einde van de 18de en het begin van de 19de eeuw. Wat trager dan we gewend zijn maar heerlijk intens, net als de lectuur van het boek.
Walter Belis